۱۰ اشتباه رایج در خرید سرور و راهکارهای جلوگیری از آن‌ها

در این مقاله، با ۱۰ اشتباه رایج در خرید سرور آشنا می‌شوید و راهکارهای عملی برای پیشگیری از آن‌ها را یاد می‌گیرید. این نکات بر اساس تجربه‌های واقعی، منابع معتبر بین‌المللی و تحلیل‌های فنی تهیه شده‌اند.

انتخاب و خرید سرور مناسب یکی از مهم‌ترین تصمیمات هر سازمان یا کسب‌وکار در حوزه فناوری اطلاعات است. یک انتخاب اشتباه می‌تواند باعث هزینه‌های سنگین، افت عملکرد، ناپایداری سرویس‌ها و حتی محدودیت‌های توسعه در آینده شود. بسیاری از سازمان‌ها به دلیل نبود برنامه‌ریزی دقیق و نگاه کوتاه‌مدت، با مشکلاتی مانند افزایش هزینه‌های برق، خنک‌سازی، یا ناتوانی در پاسخگویی به نیازهای رو به رشد خود مواجه می‌شوند. برای فهمیدن این اشتباهات و راه‌حل آن‌ها، با ما در آرتیان همراه باشید.

۱. خرید سرور بدون تحلیل دقیق نیازهای فعلی و آینده

بر اساس مقاله چاپ شده اشتباهات رایج در زمان خرید سرور در وبسایت ServerGuy، بسیاری از سازمان‌ها هنگام خرید سرور، تنها به نیازهای فعلی خود توجه می‌کنند و رشد آتی کسب‌وکار را در نظر نمی‌گیرند. نتیجه آن خرید سخت‌افزاری با ظرفیت ناکافی است که تنها چند ماه یا یک سال پاسخگوی نیازهاست و به‌سرعت دچار کمبود منابع می‌شود.

چرا این مشکل خطرناک است؟

• کمبود پردازش یا حافظه باعث افت عملکرد و تجربه کاربری ضعیف می‌شود.
• ارتقاء بی‌قاعده و جزئی سخت‌افزار در طول زمان هزینه کل را افزایش می‌دهد.
• ناسازگاری با نیازهای پشتیبان‌گیری، بازیابی و افزونگی رخ می‌دهد.

راهکارهای پیشگیری:

1. شناسایی دقیق وظایف سرور: لیست دقیق خدماتی که سرور فیزیکی قرار است ارائه دهد (وب، پایگاه‌داده، کانتینرها، ماشین‌های مجازی، کشینگ، بکاپ و غیره) را تهیه کنید.
2. پایش مقدار مصرف فعلی: حداقل به مدت ۳۰ تا ۹۰ روز با ابزار مانیتورینگ (CPU, RAM, I/O, network) سابقه بار را ثبت کنید.
3. پیش‌بینی روند رشد: دو سناریو تعریف کنید: رشد کم و محافظه‌کارانه و رشد خوشبینانه و سریع. برای هر سناریو ظرفیت موردنیاز در ۱، ۳ و ۵ سال بعد را محاسبه کنید.
4. محاسبات موردی: برای مثال، اگر دیتابیس روزانه 1٪ رشد داده دارد، فضای ذخیره‌سازی و IOPS را بر اساس نرخ رشد پیش‌بینی‌شده محاسبه کنید.
5. سنجش ریسک: تعیین کنید کدام سرویس‌ها حساس به تاخیر (latency-sensitive) هستند و برای آن‌ها ظرفیت مازاد تعیین کنید.

برای حل این مشکل دقیقا چه چیزهایی را ارزیابی کنیم؟

• نوع اپلیکیشن و حساسیت آن
• کاربران همزمان (peak RPS / concurrent users)
• میانگین و ماکزیمم مصرف CPU و RAM
• نرخ رشد ماهیانه داده (%)
• نیاز IOPS و نوع دیسک (SSD/NVMe/HDD)
• نیاز شبکه (مگابیت/ثانیه)
• SLA مورد انتظار

۲. تمرکز بیش از حد بر قیمت اولیه و نادیده گرفتن هزینه کل مالکیت (TCO)

در هنگام خرید سرور، مقایسه قیمت تمام شده اولیه با سرویس‌های ابری و اشتراکی می‌تواند بسیار گمراه‌کننده باشد. تمرکز صرف بر قیمت خرید باعث می‌شود هزینه‌های پنهان و بلندمدت نادیده گرفته شوند. هزینه کل مالکیت شامل مواردی مثل برق، خنک‌سازی، نگهداری، تعمیرات و حتی حقوق پرسنل IT می‌شود.

چرا این مشکل خطرناک است؟

• در نظر نگرفتن هزینه‌های آتی می‌تواند منجر به ورشکستگی سازمان شود.

راهکارهای پیشگیری:

• تمام هزینه‌های پنهان (برق، تهویه، زمان ازکارافتادگی) را محاسبه کنید.
• بازده انرژی سرور و عمر مفید قطعات را بررسی کنید.
• هزینه ارتقاء احتمالی در آینده را در نظر بگیرید.
• به جای خرید ارزان ولی پرهزینه در بلندمدت، روی سخت‌افزار باکیفیت سرمایه‌گذاری کنید.
• به بازده توان (Power Efficiency) و گواهی‌های انرژی توجه کنید. سرورهایی با مصرف کمتر در بلندمدت ارزان‌تر خواهند بود.
• هزینه‌های جانبی مثل UPS، PDU و اتلاف حرارتی را فراموش نکنید.

چه هزینه‌هایی را در نظر بگیریم؟

• هزینه برق و خنک‌سازی (برای دیتاسنتر یا رک محلی)
• هزینه‌های نگهداری و تعمیرات و قطعات یدکی
• هزینه نیروی انسانی (پشتیبانی، نگهداری، مدیریت)
• هزینه ازکارافتادگی و پیامدهای آن روی کسب‌وکار
• هزینه ارتقاء نرم‌افزاری و سخت‌افزاری در دوره‌های ۳–۵ ساله

روش محاسبه TCO:

1. هزینه سرمایه‌ای: شامل قیمت سخت‌افزار، هزینه نصب و هزینه لایسنس‌ها.
2. هزینه عملیاتی سالانه: شامل هزینه برق، تهویه، نگهداری، پشتیبانی و فضای فیزیکی.
3. محاسبه مجموع TCO: برای بازه ۳ تا ۵ سال = هزینه سرمایه‌ای + (هزینه عملیاتی × تعداد سال‌ها).
4. مقایسه با رایانش ابری: کل هزینه را برای همان نیاز با مدل‌های ابری (پرداخت بر اساس مصرف، قرارداد رزرو شده، سرور اختصاصی) مقایسه کرده و مزایای هر مدل را ارزیابی کنید.

۳. بی‌توجهی به قابلیت ارتقاء و مقیاس‌پذیری

خرید سروری که امکان ارتقاء نداشته باشد، با رشد کسب‌وکار شما همگام نمی‌شود و باعث هزینه‌های مجدد می‌شود. به خاطر داشته باشید که لازم نیست از روز اول سروری “غول‌پیکر” بخرید؛ بلکه باید یک برنامه استراتژیک برای آینده داشته باشید و سروری انتخاب کنید که امکان افزایش منابع را در آینده داشته باشد.

برای بیشتر شرکت‌ها هدف این باشد که سرور حداقل برای ۳ سال قابلیت ارتقاء داشته باشد. اگر برنامه رشد بسیار سریع است، از ابتدا معماری توزیع‌شده (microservices، کلاسترینگ) در نظر بگیرید.

راهکارهای پیشگیری:

• انتخاب مادربرد با اسلات‌های خالی برای رم و درایو بیشتر
• تهیه پاور با ظرفیت اضافی
• در نظر گرفتن مادربردهای دو سوکته برای ارتقاء پردازنده در آینده
• استفاده از راهکارهای ذخیره‌سازی مقیاس‌پذیر مثل NAS یا SAN
• استفاده از chassisهای ماژولار که امکان افزودن نود یا Blade را بدهند.
• فکر کردن به مقیاس افقی (افزودن سرور) بجای فقط عمودی (افزایش منابع یک سرور).

۴. نادیده گرفتن افزونگی (Redundancy) و قابلیت اطمینان

نبود افزونگی یعنی ایجاد یک نقطه شکست یگانه (Single Point of Failure). خرابی یک قطعه می‌تواند کل سرویس را مختل کند. به همین دلیل ساختارهایی مانند RAID برای دیسک‌ها، منابع تغذیه دوم، کارت شبکه دوم و معماری‌های High Availability ضروری است.

به‌عنوان مثال، پیاده‌سازی افزونگی (مانند سرور پشتیبان) ضمن حفظ یک کپی از داده‌ها در هنگام خرابی، حداقل وقفه را تضمین می‌کند. همین‌طور بارکاری می‌تواند بین چند سرور تقسیم شود (کلاسترینگ)، تا اگر یکی از آن‌ها مختل شد، دیگری به‌کار ادامه دهد.

راهکارهای پیشگیری:

• استفاده از RAID برای حفاظت از داده‌ها
• نصب منابع تغذیه (پاور) دوگانه
• استفاده از کارت شبکه دوم برای پایداری اتصال
• طراحی معماری High Availability و خوشه‌بندی سرورها
• پشتیبان‌گیری منظم و برنامه بازگردانی (DR plan)

نمونه پیاده‌سازی:

• وب‌سرور در خوشه با Load Balancer؛ دیتابیس در حالت Primary-Replica با failover اتوماتیک؛ ذخیره‌سازی روی SAN با RAID6.

برای حل این مشکل دقیقا چه چیزهایی را ارزیابی کنیم؟

• آیا RAID controller مناسب و hot-swap درایوها وجود دارد؟
• آیا امکان نصب PSU دوم وجود دارد؟
• آیا سرور از iLO/IPMI پشتیبانی دارد تا از راه دور کنترل شود؟
• چقدر زمان برای failover پذیرفتنی است (RTO و RPO)؟

۵. انتخاب اشتباه معماری پردازنده (ARM و x86) و منابع سخت‌افزاری

پردازنده و منابع سخت‌افزاری باید متناسب با نوع بار کاری و نرم‌افزارهای مورد استفاده انتخاب شوند. معماری پردازنده (CPU) سرور باید با نیازهای نرم‌افزار و بار کاری هماهنگ باشد.

برای مثال سیستم‌های سنتی سازمانی یا نرم‌افزارهای خاصی که برای معماری x86 نوشته شده‌اند، نیاز به سروری با پردازنده‌های Intel/AMD دارند. در مقابل، سرورهای مبتنی بر معماری ARM نوظهور (مانند پردازنده‌های Ampere Altra) مصرف انرژی بسیار بهینه‌تری ارائه می‌دهند و برای بارهای کاری خاص (مثل میزبانی کانتینری یا مقیاس ابری) عملکرد خوبی دارند.

انتخاب پردازنده مناسب:

• x86 (Intel/AMD): مناسب برای نرم‌افزارهای سنتی، برنامه‌های enterprise و مجازی‌سازی گسترده.
• ARM: انرژی کمتر، هزینه به ازای هر وات پایین‌تر، مناسب برای محیط‌های کانتینری و مقیاس بالا که نرم‌افزارها از ARM پشتیبانی می‌کنند.
• بررسی کنید که نرم‌افزارهای حیاتی (DB، سرویس‌ها، agentها) روی معماری هدف پشتیبانی یا بهینه شده باشند.

راهکارهای گام‌به‌گام پیشگیری:

• بررسی نوع بار کاری پیش از انتخاب معماری پردازنده (x86 یا ARM)
• مقایسه مصرف انرژی و بهره‌وری هر معماری
• اطمینان از سازگاری نرم‌افزارها با پردازنده انتخابی
• انتخاب میزان مناسب RAM و نوع حافظه (SSD یا HDD)
• شبکه با پهنای باند کافی و تاخیر پایین (برای کلاسترها و replication)

نکته: همیشه بنچمارک‌های مستقل را برای بار کاری مشابه مطالعه کنید؛ نتایج عمومی ممکن است برای بار شما صدق نکند.

۶. بی‌توجهی به مصرف انرژی و شرایط فیزیکی محیط نصب سرور

مصرف برق بالا و شرایط نامناسب محیطی می‌تواند هزینه‌های عملیاتی را افزایش داده و باعث خرابی شود. محیط نامناسب (مثل نگهداری سرور در کمد بدون تهویه) می‌تواند منجر به گرم شدن بیش از حد و خرابی قطعات شود. ایجاد یک اتاق سرور با تهویه و خنک‌سازی مناسب هزینه اولیه دارد، اما در بلندمدت هزینه‌های جاری را به شکل قابل توجهی کاهش می‌دهد.

سرورهای دارای گواهی‌های انرژی و پاور با بازده بالا (High PFC) در بلندمدت هزینه برق را کاهش می‌دهند. در نظر داشته باشید که در محاسبه TCO، هزینه تهویه و سرمایش را حتما لحاظ کنید

راهکارهای پیشگیری:

• استفاده از سرورهای کم‌مصرف با گواهی‌های بهینه‌سازی انرژی
• حفظ دمای اتاق سرور بین ۲۰ تا ۲۵ درجه سانتی‌گراد
• استفاده از سیستم تهویه مناسب
• نصب UPS و تثبیت‌کننده برای جلوگیری از نوسانات برق.
• پایش مداوم دما و مصرف انرژی

۷. عدم بررسی سازگاری سخت‌افزار و نرم‌افزار

حتی بهترین سرور هم اگر با نرم‌افزارها و سیستم‌عامل شما سازگار نباشد، عملکرد مطلوب نخواهد داشت. به عنوان مثال شرکت Dell مستقیماً لیست‌های سازگاری سخت‌افزاری (HCL) سرورهای خود را برای سیستم‌عامل‌هایی مثل لینوکس و ویندوز منتشر می‌کند تا مشتریان بدانند کدام سرورها با کدام سیستم‌عامل‌ها تضمین شده کار می‌کنند.

برای مجازی‌سازی، ممکن است نیاز به پشتیبانی از تکنولوژی‌هایی مانند SR-IOV، VT-x یا AMD-V باشد؛ این پیش‌نیازها را از ابتدا مشخص کنید

راهکارهای پیشگیری:

• HCL (Hardware Compatibility List): برای هر سیستم‌عامل (Windows Server, RHEL, Ubuntu) و مجازی‌ساز (VMware, Hyper-V) HCL مربوطه را چک کنید.
• نصب و به‌روزرسانی صحیح درایورها
• اطمینان از سازگاری با مجازی‌سازهای مورد استفاده
• انجام تست قبل از بهره‌برداری نهایی

۸. نادیده گرفتن پشتیبانی، گارانتی و تأمین قطعه

بدون پشتیبانی معتبر، خرابی سرور می‌تواند منجر به توقف طولانی‌مدت خدمات شود. به‌عنوان مثال، یک وبلاگ فناوری هشدار داده است کسب‌وکارهایی که گارانتی سرور خود را تمدید نکرده باشند در معرض «توقف ناخواسته و گسترده» قرار می‌گیرند؛ زیرا در صورت خرابی امکان تأمین فوری قطعه یا خدمات تعمیر وجود ندارد.

راهکارهای پیشگیری:

• خرید از فروشندگان معتبر با گارانتی رسمی
• بررسی SLA و زمان پاسخ‌دهی تعمیر

• اطمینان از موجودی قطعات یدکی و پوشش قطعات حیاتی (هارد، پاور، مادربرد) و موجودی قطعات در کشور یا منطقه.
• هزینه‌های احتمالی تعمیرات خارج از گارانتی.
• فعال‌سازی پشتیبانی شبانه‌روزی

۹. بی‌توجهی به امنیت فیزیکی و مدیریتی سرور

امنیت سرورها دو جنبه فیزیکی و مدیریتی دارد. از دید امنیت فیزیکی، نباید سرورها را در معرض دسترسی افراد غیرقابل اعتماد قرار داد. دسترسی غیرمجاز فیزیکی یا مدیریتی می‌تواند باعث از بین رفتن داده‌ها و کنترل کامل مهاجم بر سرور شود.

هم جنبه‌های فیزیکی (دسترسی به رک/اتاق) و هم جنبه‌های مدیریتی (IPMI, iLO, DRAC) اگر ایمن نباشند، امکان نفوذ و کنترل کامل سرور توسط مهاجم فراهم می‌شود.

یکی از مهم‌ترین جنبه‌های امنیتی که باید در نظر بگیرید وجود رابط‌های کنترل از راه دور مانند IPMI (کنترل مدیریت برد سرور) است. در صورتی که این رابط به‌خوبی امن نشود، مهاجم می‌تواند کنترل کامل سیستم را در دست گیرد؛ به‌طوری که می‌تواند سرور را ریبوت کند، سیستم‌عامل جدید نصب کند و حتی به اطلاعات دسترسی پیدا کند. دسترسی به IPMI می‌تواند حتی اجازه تغییر در بایوس را بدهد و در واقع جایگزین کاملی برای دسترسی فیزیکی به سرور باشد.

راهکارهای پیشگیری:

• اتاق سرور قفل‌دار، با کنترل دسترسی (کارت، کد، یا Biometric) و دوربین.
• جداسازی شبکه مدیریت (IPMI) از شبکه اصلی
• استفاده از گذرواژه‌های قوی و رمزگذاری ارتباطات مدیریتی
• رمزنگاری ترافیک مدیریتی تا به راحتی شنود نشوند.
• فعال کردن لاگینگ و سیاست دسترسی مبتنی‌بر نقش
• به‌روزرسانی منظم فرم‌ویر و استفاده از کانال‌های امن (VPN, TLS) برای مدیریت از راه دور.

۱۰. تصمیم‌گیری بدون مشورت با متخصصان یا استفاده از تجربه دیگران

خرید شتاب‌زده و بدون بررسی تجربیات دیگران احتمال خطا را بالا می‌برد. خرید سرور یک سرمایه‌گذاری بزرگ است و نباید شتاب‌زده انجام شود. دریافت نظرات کارشناسان IT قبل از تصمیم خرید، یکی از اصولی‌ترین راه‌ها برای انتخاب بهترین سخت‌افزار بر اساس نیازهای کسب‌وکار است. همچنین بررسی بازخورد کاربران واقعی (مثلاً در فروم‌ها یا شبکه‌های اجتماعی تخصصی) و مطالعه بنچمارک‌های مستقل در شرایط مشابه می‌تواند از افتادن در دام تبلیغات فروشندگان جلوگیری کند.

راهکارهای پیشگیری:

• مشورت با کارشناسان IT بی‌طرف یا جذب یک مشاور فنی مستقل یا تیم فنی با تجربه برای انجام ارزیابی فنی و بررسی پیشنهادها.

• بررسی بازخورد کاربران و مطالعه بنچمارک‌ها
• استفاده از تجارب سایر سازمان‌های مشابه در صنعتی که در آن فعالیم
• تحلیل پیشنهادهای فروشندگان و انطباق آن با نیاز واقعی

سوالاتی که باید از فروشنده یا مشاور بپرسید:

• زمان تحویل و پشتیبانی فنی چگونه است؟
• موجودی قطعات یدکی کجا نگه‌داری می‌شود؟
• چه گزارشاتی برای مانیتورینگ سلامت سخت‌افزار ارائه می‌کنید؟
• سناریوی ارتقاء در ۳ سال آینده چگونه خواهد بود؟

چک‌لیست ۱۲ مرحله‌ای (قبل از نهایی‌سازی خرید)

در ادامه یک چک‌لیست ۱۲ مرحله‌ای آماده کرده‌ایم که با رعایت آن می‌توانید از رایج‌ترین اشتباهات در خرید سرور جلوگیری کنید و انتخابی هوشمندانه و متناسب با نیاز خود داشته باشید. بهتر است این چک‌لیست را بر اساس شماره‌گذاری انجام شده، مرحله به مرحله انجام دهید.

اشتباه	توضیح
تعریف دقیق نیازها	فهرست کامل سرویس‌ها و نرم‌افزارهای مورد استفاده را مشخص کنید تا خرید بر اساس نیاز واقعی انجام شود.
تحلیل بار کاری فعلی	مصرف CPU، RAM، فضای ذخیره‌سازی، IOPS و پهنای باند را در یک بازه ۳۰ تا ۹۰ روزه ثبت کنید.
پیش‌بینی رشد آینده	ظرفیت مورد نیاز را برای ۱، ۳ و ۵ سال آینده در دو سناریوی رشد آهسته و سریع برآورد کنید.
برآورد هزینه کل مالکیت (TCO)	مجموع هزینه سرمایه‌ای و عملیاتی را محاسبه و با مدل‌های ابری مقایسه کنید.
بررسی قابلیت ارتقاء	اطمینان حاصل کنید که امکان افزایش RAM، دیسک، پاور یا CPU در آینده وجود دارد.
سنجش افزونگی (Redundancy)	استفاده از RAID، پاور دوگانه، کارت شبکه دوم یا خوشه‌بندی را بررسی کنید.
انتخاب معماری و سخت‌افزار مناسب	معماری CPU، نوع RAM و دیسک‌ها را متناسب با نرم‌افزارها و بار کاری انتخاب کنید.
بررسی مصرف انرژی و شرایط محیطی	مدل با بازده انرژی بالا انتخاب کنید و تهویه، دما و UPS را در نظر بگیرید.
تطبیق سخت‌افزار با نرم‌افزار	لیست سازگاری سخت‌افزاری (HCL) سیستم‌عامل و نرم‌افزارها را بررسی کنید.
ارزیابی پشتیبانی و گارانتی	فروشنده باید گارانتی معتبر، زمان پاسخ سریع و قطعات یدکی فراهم کند.
رعایت امنیت فیزیکی و مدیریتی	مکان امن با کنترل دسترسی و ایمن‌سازی شبکه‌های مدیریتی را فراهم کنید.
مشاوره با متخصصان و استفاده از تجربه دیگران	قبل از خرید با کارشناسان بی‌طرف مشورت و تجربیات مشابه را بررسی کنید.

جمع‌بندی

خرید سرور یکی از تصمیم‌های مهم و پرهزینه برای هر سازمان یا کسب‌وکار است و نادیده گرفتن برخی نکات می‌تواند به انتخاب اشتباه و هدررفت منابع منجر شود. در این مقاله، به ۱۰ اشتباه رایج در فرآیند خرید سرور پرداختیم و برای هر کدام راهکارهای عملی ارائه کردیم؛ از تعریف دقیق نیازها و تحلیل بار کاری فعلی، تا پیش‌بینی رشد آینده و محاسبه هزینه کل مالکیت (TCO). همچنین اهمیت قابلیت ارتقاء، ایجاد افزونگی سخت‌افزاری، انتخاب معماری و قطعات مناسب، و توجه به مصرف انرژی و شرایط محیطی را بررسی کردیم.

به موضوعاتی مانند سازگاری سخت‌افزار با نرم‌افزار، کیفیت پشتیبانی و گارانتی، و رعایت اصول امنیت فیزیکی و مدیریتی نیز پرداخته شد. در پایان، یک چک‌لیست ۱۲ مرحله‌ای ارائه شد که با رعایت آن می‌توانید از این اشتباهات پیشگیری کرده و بهترین انتخاب را متناسب با نیاز و بودجه خود انجام دهید.

با دنبال کردن این نکات، سروری خواهید داشت که علاوه بر کارایی بالا، برای سال‌ها پاسخگوی نیازهای کسب‌وکارتان باشد و سرمایه‌گذاری شما را به بهترین شکل بازگرداند. برای دریافت مشاوره رایگان، با همکاران ما در آرتیان تماس بگیرید.

سوالات متداول