در این مقاله به این سوال پاسخ می‌دهیم که دیتا سنتر (Data Center) یا مرکز داده چیست: دیتا سنتر به مجموعه‌ای از سرورها و زیرساخت‌های شبکه‌ای و الکترونیکی گفته می‌شود که برای نگهداری، پردازش و ارائه خدمات مبتنی بر داده‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در یک دیتاسنتر منابع پردازش (سرورها)، ذخیره‌سازی، تجهیزات شبکه (سوییچ‌ها، روترها) و سیستم‌های پشتیبانی مانند برق اضطراری و خنک‌کننده در فضایی ایمن و کنترل شده قرار دارند تا اطلاعات حیاتی سازمان‌ها به صورت ۲۴ ساعته در دسترس باشد. در این مقاله به توضیح مفاهیم پایه و اجزای دیتاسنتر، انواع آن، مزایا و چالش‌ها، نمونه‌هایی از دیتا سنترهای ایران و کاربردهای آنها در صنایع مختلف خواهیم پرداخت. با ما در آرتیان همراه باشید.
تعریف دیتا سنتر: دیتا سنتر چیست؟
مرکز داده یا دیتا سنتر (Data Center) مکانی فیزیکی است که شرکت‌ها و سازمان‌ها برای میزبانی و مدیریت سرویس‌ها و اطلاعات خود از آن استفاده می‌کنند. به عبارت دیگر دیتاسنتر مجموعه‌ای از تجهیزات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری است که حمل و نگهداری سرویس‌های تحت شبکه (مانند وب‌سایت‌ها، پایگاه‌های داده و برنامه‌های تحت شبکه) را بر عهده دارد.
در این مکان سرورهای بزرگ و کوچک، سامانه‌های ذخیره‌سازی داده، تجهیزات شبکه و امنیتی در کنار یکدیگر قرار گرفته تا عملکرد پایدار و امن سرویس‌ها تضمین شود. مراکز داده بسته به نوع استفاده می‌توانند به عنوان محل پردازش داده‌ها، مرکز ذخیره‌سازی اطلاعات یا نقطه اشتراک این خدمات عمل کنند. با توجه به اهمیت روزافزون داده‌ها در کسب‌وکارها و سرویس‌های آنلاین، دیتاسنترها نقش کلیدی در زیرساخت فناوری اطلاعات بسیاری از سازمان‌ها دارند.
ساختار فیزیکی دیتاسنتر
ساختار فیزیکی یک دیتاسنتر شامل اجزاء و بخش‌های متعددی است که به طور هماهنگ در کنار هم قرار می‌گیرند. مهم‌ترین قسمت‌ها عبارتند از:
- تجهیزات شبکه: شامل سوییچ‌ها، روترها و فایروال (Firewall) است که ارتباط داخلی و خارجی سرورها را فراهم می‌کنند. کابل‌کشی شبکه و مدیریت آن به صورت استاندارد انجام می‌شود تا ارتباط پایدار و با پهنای باند بالا تضمین گردد.
- سرورها و سیستم ذخیره‌سازی: مرکز داده شامل مجموعه‌ای از سرورها و سیستم‌های ذخیره‌سازی است. هر سرور در رک (rack)های فلزی قرار گرفته و پردازش محاسباتی را انجام می‌دهد. (سرورهای فیزیکی و مجازی) وظیفه اجرای برنامه‌ها و ذخیره موقت داده‌ها را دارند. همچنین سامانه‌های ذخیره‌سازی Storage Servers یا SAN برای نگهداری داده‌ها به کار می‌روند.
- توزیع قدرت و برق: یک دیتاسنتر دارای سیستم برق اضطراری پیشرفته است. واحدهای منبع تغذیه بدون وقفه (UPS) و ژنراتورهای پشتیبان وظیفه تأمین برق در صورت قطع برق شهر را به عهده دارند. کابل‌کشی برق و طراحی مدارها به صورت افزونه (Redundant) انجام می‌شود تا در صورت خرابی یک مسیر، مسیر دیگر جریان برق را برقرار نگه دارد.
- سیستم‌های خنک‌کننده و تهویه: تجهیزات پردازشی در دیتاسنتر تولید حرارت زیادی می‌کنند. بنابراین سیستم‌های تهویه دقیق (Precision Cooling) شامل کولرهای رک (In-Row)، کولرهای اتاق (In-Room) و سیستم‌های سرمایش آبی یا گازی در دیتاسنتر نصب می‌شوند. این سیستم‌ها دما و رطوبت را در محدوده‌ی بهینه نگه می‌دارند تا عملکرد سرورها تحت تأثیر گرمای بیش از حد قرار نگیرد.
- امنیت فیزیکی: دیتاسنترها دارای لایه‌های مختلف امنیتی هستند تا از دسترسی‌های غیرمجاز جلوگیری شود. کنترل دسترسی با کارت‌های هوشمند یا داده‌نگارهای بیومتریک، دوربین‌های مداربسته، دیواره‌های فیزیکی و سیستم‌های اعلام حریق/حفاظتی در محوطه دیتاسنتر نصب می‌شوند. در بسیاری از مراکز داده مدرن از سیستم‌های خنثی‌سازی اتوماتیک (مثل گازهای مخصوص اطفاء حریق) برای حفاظت از تجهیزات در برابر آتش استفاده می‌شود.
- سیستم مانیتورینگ و مدیریت: برای نظارت بر تمام اجزای دیتاسنتر از سامانه‌های مانیتورینگ محیطی و نرم‌افزاری استفاده می‌شود. این سیستم‌ها مقدار مصرف برق، دمای محیط، رطوبت، وضعیت UPS و عملکرد سرورها را به صورت لحظه‌ای رصد می‌کنند تا در صورت بروز مشکل هشدار دهند.
به طور خلاصه، ساختار فیزیکی دیتاسنتر شامل سرورها و تجهیزات شبکه، سامانه‌های ذخیره‌سازی، کابل‌کشی، زیرساخت‌های برق و خنک‌کننده و نیز سیستم‌های امنیتی و نظارتی است. این مجموعه از تجهیزات باید در فضایی استاندارد و مقاوم در برابر حوادث طبیعی (مانند زلزله و آتش) چیده شود تا دسترسی بدون وقفه به خدمات تضمین گردد.
بیشتر بخوانید: سرور چیست؟ راهنمای جامع آشنایی با سرور و زیرساخت‌ها
انواع دیتاسنتر
دیتاسنترها را می‌توان بر اساس مالکیت، اندازه و نحوه ارائه خدمات به دسته‌های مختلفی تقسیم کرد:
بر اساس مالکیت:
- دیتاسنتر سازمانی: مراکز داده‌ای هستند که یک شرکت یا سازمان خود آنها را ساخته، مالکیت و مدیریت می‌کند. این مراکز معمولاً در محیط همان شرکت و با هدف پشتیبانی از نیازهای داخلی آن شرکت راه‌اندازی می‌شوند.
- مراکز کولوکیشن یا اشتراکی: در این مدل، یک شرکت فضای فیزیکی، برق و امنیت دیتاسنتر را از یک ارائه‌دهنده خارجی اجاره می‌کند، اما خود تجهیزات (سرورها، ذخیره‌سازها و غیره) را در آن قرار می‌دهد و مدیریت می‌کند.
- دیتاسنتر اجاره‌ای: شرکت ثالث (مثلاً ارائه‌دهنده خدمات ابری یا IT) زیرساخت دیتاسنتر را فراهم و نگهداری می‌کند و مشتری به جای خرید و مدیریت زیرساخت، آن را اجاره و بهره‌برداری می‌کند.
- دیتاسنتر ابری (Cloud): سرویس‌دهندگان ابری مانند AWS، Azure یا ابرآروان و ابریش، دیتاسنترهایی در سطح وسیع راه‌اندازی کرده‌اند که کاربران می‌توانند سرورها و خدمات مجازی مورد نیاز خود را از راه دور اجاره و استفاده کنند. در این حالت «مالک» اصلی دیتاسنتر شرکت ارائه‌دهنده ابر است و سرویس‌دهی به صورت عمومی انجام می‌شود.
بر اساس مقیاس و معماری:
- مراکز داده کوچک تا متوسط: از چند رک تا چند ده رک در یک ساختمان یا اتاق ساخته می‌شوند و معمولاً برای کسب‌وکارهای کوچک یا متوسط کافی هستند.
- هایپراسکیل (Hyperscale): این مراکز بسیار بزرگ‌اند و توسط غول‌های فناوری (مانند گوگل، آمازون، مایکروسافت) ساخته شده‌اند و هزاران رک با ظرفیت توان چندین مگاوات را شامل می‌شوند. این مراکز برای پردازش حجم عظیمی از داده و ارائه خدمات ابری مورد استفاده قرار می‌گیرند.
- مراکز داده لبه (Edge Data Center): ایستگاه‌های کوچک‌تری هستند که در نزدیکی کاربران نهایی یا تجهیزات صنعتی مستقر می‌شوند تا تأخیر ارتباطی (Latency) کاهش یافته و سرویس‌ها با سرعت بالا در دسترس قرار گیرند. این مراکز معمولاً از امکانات محدودی برخوردارند و بیشتر برای پردازش اولیه (Edge computing) به کار می‌روند.
بر اساس کاربرد:
- مراکز داده اختصاصی شرکت‌ها: برای پردازش اپلیکیشن‌ها و داده‌های درون‌سازمانی استفاده می‌شوند.
- مراکز داده مشترک (Multi-tenant): ظرفیت خود را بین چندین مشتری تقسیم می‌کنند؛ مانند دیتاسنترهای کولوکیشن و ابری عمومی.
- مراکز داده دولتی و مراکز تحقیقاتی: برخی دیتاسنترها برای اهداف تحقیقاتی، علمی یا دولتی (مثل پشتیبانی از خدمات عمومی) طراحی شده‌اند.
انواع نوین:
- در سال‌های اخیر انواع جدیدی از دیتاسنترها ظهور کرده‌اند؛ از جمله مراکز ماژولار (پیش‌ساخته) که سریعاً نصب می‌شوند، و دیتاسنترهای خصوصی ابر با طراحی امن و اختصاصی برای شرکت‌ها. این تنوع به نیازهای متفاوت کسب‌وکارها و فناوری‌های نوین (مثلاً اینترنت اشیا و هوش مصنوعی) پاسخ می‌دهد.
در مجموع، انواع دیتاسنتر از نظر مالکیت و خدمات دهی شامل مراکز اختصاصی سازمانی، مراکز اشتراکی و ابری می‌شود، و از نظر ابعاد نیز از مراکز کوچک و لبه تا دیتاسنترهای عظیم‌هایپراسکیل گسترده‌اند.
مزایای استفاده از دیتاسنتر
مزایای استفاده از دیتاسنترها برای شرکت‌ها و سازمان‌ها بی‌شمارند که مهم‌ترین آنها عبارتند از:
- دسترسی بالا و پایداری: دیتاسنترها با فراهم‌آوری شرایط محیطی بهینه (کنترل دقیق دما، رطوبت و کیفیت هوا) باعث افزایش طول عمر تجهیزات و کاهش احتمال خرابی می‌شوند. همچنین با استفاده از برق اضطراری، ژنراتور و سیستم‌های افزونگی (Redundancy)، مرکز داده می‌تواند به صورت ۲۴ ساعته و بدون وقفه سرویس ارائه کند.
- تمرکز تجهیزات و سهولت مدیریت: متمرکز بودن سرورها و تجهیزات در یک محل، کار تعمیر، نگهداری و ارتقاء سخت‌افزار را ساده می‌کند. به جای پراکندگی سرورها در دفاتر مختلف، همه تجهیزات در دیتاسنتر قرار دارند و دسترسی برای کارشناسان آسان‌تر است. همچنین استفاده از رک‌های استاندارد و مدیریت کابل موجب ساختارمند شدن محیط کاری می‌شود و اشکال‌یابی سریع‌تر انجام می‌گیرد.
- امنیت بسیار بالاتر: دیتاسنترهای حرفه‌ای دارای لایه‌های امنیت فیزیکی و منطقی متعددی هستند. سیستم‌های کنترل دسترسی، نظارت تصویری، دیوارهای آتش سخت‌افزاری و نرم‌افزاری و روش‌های رمزنگاری، از اطلاعات و تجهیزات در برابر دسترسی غیرمجاز و حملات سایبری محافظت می‌کنند. به عنوان مثال، امکان نگهداری لاگ ورود و خروج افراد، کنترل دقیق دسترسی و سیستم‌های اعلام و اطفای حریق «خالص» (بدون آسیب به تجهیزات) در دیتاسنتر تعبیه شده است.
- مقیاس‌پذیری و بهینه‌سازی هزینه: در دیتاسنترها می‌توان به سرعت زیرساخت را توسعه داد. برای مثال، در دیتاسنتر اشتراکی (کولوکیشن یا ابری) می‌توان فضای بیشتر یا سرورهای جدید را بدون نیاز به سرمایه‌گذاری سنگین در تجهیزات اضافه، خریداری کرد. این قابلیت مقیاس‌پذیری اقتصادی‌تر از احداث دیتاسنتر اختصاصی است. علاوه بر این، هزینه‌های مربوط به تاسیسات فیزیکی (ساختمان، تهویه، برق) با سایر کاربران به اشتراک گذاشته می‌شود که سبب صرفه‌جویی در هزینه‌ها می‌گردد.
- بازتولید و پشتیبان‌گیری: دیتاسنترها معمولاً راهکارهای پشتیبان‌گیری منظم و بازیابی بلایا (Disaster Recovery) را اجرا می‌کنند. با تهیه نسخه‌های پشتیبان از داده‌ها و پیکربندی تجهیزات، سازمان‌ها اطمینان می‌یابند در صورت وقوع سانحه، اطلاعات قابل بازیابی بوده و کسب‌وکار به سرعت به حالت عادی بازمی‌گردد.
به طور خلاصه، دیتاسنترها با تضمین دسترسی همیشگی، امنیت بالاتر و مدیریت مرکزی تجهیزات، بستر مطمئنی برای سرویس‌دهی به کسب‌وکارها و سرویس‌های آنلاین فراهم می‌آورند. این مزایا سبب می‌شود شرکت‌ها بتوانند تمرکز خود را بر توسعه برنامه‌ها و خدمات بگذارند و نگرانی کمتری بابت زیرساخت فیزیکی و نگهداری آن داشته باشند.
بیشتر بخوانید: انواع سرورها: کاربردها، ویژگی‌ها و موارد استفاده
چالش‌ها و نکات امنیتی قابل توجه در مراکز داده
با وجود مزایای فراوان، دیتاسنترها با چالش‌ها و ریسک‌های خاصی نیز مواجه هستند که در طراحی و بهره‌برداری آنها باید در نظر گرفته شود:
- مشکلات فنی و قطعی‌ها: خرابی‌های سخت‌افزاری (از کار افتادن یک سرور یا هارد)، نقص‌های نرم‌افزاری، قطع برق یا اختلال در سیستم‌های خنک‌کننده ممکن است باعث از دست رفتن داده یا قطعی سرویس شود. به همین دلیل دیتاسنترها باید طراحی افزونگی داشته باشند و پیوسته بخش‌های حیاتی را پشتیبان‌گیری کنند تا در صورت بروز اشکال، اختلال در سرویس حداقل شود.
- مسائل زیرساختی: دیتاسنتر برای عملکرد مطلوب نیاز به زیرساخت‌های قوی مانند برق پایدار، تهویه قدرتمند و ارتباطات شبکه با پایداری بالا دارد. در مناطقی که ناپایداری برق یا ارتباطات وجود دارد، ایجاد برق اضطراری و چند مسیر شبکه (Route) ضروری است. در غیر این صورت احتمال بروز وقفه در عملکرد دیتاسنتر بالا می‌رود.
- تهدیدات امنیتی سایبری: دیتاسنترها به دلیل اهمیت داده‌ها هدف اصلی حملات سایبری هستند. حملاتی مانند DDoS (ایجاد سیل درخواست‌های جعلی)، نفوذ از طریق آسیب‌پذیری نرم‌افزارها، فیشینگ و باج‌افزار می‌توانند سرویس‌ها را مختل یا اطلاعات حساس را به خطر بیندازند. علاوه بر حملات عمومی، نفوذگران ممکن است با مهندسی اجتماعی یا جاسوسی الکترونیکی سعی کنند به داخل شبکه دیتاسنتر راه پیدا کنند. بنابراین سامانه‌های امنیتی قوی (دیوار آتش‌های چندلایه، سیستم‌های تشخیص نفوذ و رمزنگاری) برای محافظت در برابر این تهدیدات ضروری است.
- دسترسی فیزیکی غیرمجاز: نفوذ افراد غیرمجاز به فضای فیزیکی دیتاسنتر (مثلاً با شکستن قفل‌ها یا ورود مخفیانه) می‌تواند امنیت تجهیزات و داده‌ها را به خطر بیندازد. برای جلوگیری از این خطر، کنترل‌های فیزیکی مانند دوربین‌های نظارت، کارت‌خوان و تایید هویت بیومتریک در ورودی دیتاسنتر اعمال می‌شوند.
- مدیریت پیچیده: نگهداری یک دیتاسنتر نیاز به نیروهای متخصص و فرآیندهای منظم دارد. نداشتن برنامه‌ریزی مناسب برای نگهداری نرم‌افزارها، به‌روزرسانی منظم، پشتیبان‌گیری و ارائه خدمات پشتیبانی ۲۴ ساعته، می‌تواند به بروز مشکلات مدیریتی و افت کیفیت سرویس منجر شود. همچنین هماهنگی با مشتریان و برطرف کردن نیازهای متغیر آنها چالش دیگری است که باید به آن توجه شود.
به طور کلی، مراکز داده باید در برابر مشکلات فنی و حوادث طبیعی (مثل زلزله یا آتش‌سوزی)، تهدیدات سایبری و مخاطرات فیزیکی مقاوم‌سازی شوند. رعایت استانداردهایی مانند TIA-942 و پیاده‌سازی راهکارهای افزونگی، مانیتورینگ دقیق و اقدامات امنیتی لایه‌ای به کاهش این ریسک‌ها کمک می‌کند.
کاربردهای دیتا سنتر در صنایع مختلف
مراکز داده به دلیل قابلیت‌های پردازش و ذخیره‌سازی عظیم خود، در بسیاری از صنایع و بخش‌های اقتصادی کاربرد گسترده‌ای دارند. برخی از مهم‌ترین کاربردها در صنایع مختلف عبارتند از:
- خدمات مالی و بانکی: بانک‌ها و مؤسسات مالی تراکنش‌های سنگینی را به صورت برخط پردازش می‌کنند و حجم بالایی از اطلاعات مشتریان (مانند سوابق بانکی و پرداخت‌ها) را نگهداری می‌کنند. دیتاسنترهای امن و با قابلیت دسترسی بالا، امکان اجرای تراکنش‌های سریع، تحلیل‌های مالی و تأمین امنیت داده‌های مالی را فراهم می‌آورند.
- بهداشت و درمان و پزشکی: بیمارستان‌ها و مراکز درمانی باید پرونده‌های الکترونیکی بیماران، تصاویر پزشکی و نتایج آزمایش‌ها را ذخیره و پردازش کنند. دیتاسنترها با فراهم کردن فضای بزرگ برای ذخیره‌سازی و ابزارهای پردازش قوی، تحلیل حجم عظیمی از داده‌های پزشکی را ممکن می‌سازند. همچنین خدماتی مانند تله‌مدیسین (پزشکی از راه دور) به دیتاسنترهای مطمئن نیاز دارند.
- خرده‌فروشی و تجارت الکترونیک: فروشگاه‌های آنلاین و سیستم‌های پرداخت الکترونیکی نیازمند زیرساخت‌های قابل اطمینان دیتاسنتر هستند تا در زمان‌های پرترافیک (مانند مناسبت‌های فروش) عملکردی روان داشته باشند. با تحلیل داده‌های مشتریان و بررسی رفتارهای خرید، دیتاسنترها به بهبود بازاریابی و مدیریت موجودی کمک می‌کنند.
- مخابرات و فناوری اطلاعات: شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات اینترنت، موبایل و راهکارهای ابری برای ارائه خدمات خود از دیتاسنتر استفاده می‌کنند. به عنوان مثال، سرویس‌دهندگان ابری (Cloud) دیتاسنترهای خود را برای میزبانی سرورهای مجازی و پلتفرم‌ها برپا می‌کنند. شبکه‌های تلفن همراه و اپراتورهای مخابراتی نیز برای مدیریت ترافیک شبکه و ارائه سرویس‌های دیتا به دیتاسنترهای قدرتمندی نیاز دارند.
- دولت و خدمات عمومی: دولت‌ها برای پیاده‌سازی سامانه‌های دولتی الکترونیک (مانند پرونده‌های احراز هویت ملی، مالیات آنلاین، سوابق قضایی و غیره) دیتاسنترهای امن راه‌اندازی می‌کنند. این مراکز با اطمینان از پایداری و امنیت زیرساخت، امکان دسترسی شهروندان به سرویس‌های دولت‌الکترونیک را فراهم می‌کنند.
- صنایع تولیدی و خدماتی: با نفوذ فناوری اطلاعات در صنعت، شرکت‌های تولیدی برای خودکارسازی خطوط تولید، مدیریت زنجیره تأمین و اینترنت اشیا به دیتاسنترها متکی شده‌اند. نیاز به پردازش بلادرنگ داده‌های سنسورها و کنترل از راه دور تجهیزات، دیتاسنترها را به بخشی ضروری از زیرساخت این صنایع تبدیل کرده است.
به طور کلی با توسعه اقتصاد دیجیتال و افزایش حجم داده‌ها، دیتاسنترها زیرساختی اساسی برای نوآوری و کارایی در صنایع مختلف شده‌اند. طبق گزارش‌ها بخش‌های مالی، بهداشت، خرده‌فروشی، مخابرات و دولتی بیشترین بهره را از سرمایه‌گذاری در مراکز داده می‌برند. به عبارت دیگر، در دنیای امروزی هر سازمانی که با حجم قابل توجهی داده سروکار دارد، به نوعی به دیتاسنتر نیازمند است.
دیتاسنترهای ایران
در ایران نیز تعداد قابل توجهی دیتاسنتر مهم فعال هستند. در زیر چند نمونه از دیتا سنترهای ایران (مراکز داده برتر کشور) معرفی می‌شوند:
- افرانت: یکی از قدیمی‌ترین مراکز داده ایران است که فعالیتش را از سال ۱۳۷۶ آغاز کرد. دیتاسنتر افرانت خدماتی مانند میزبانی وب، سرور مجازی، سرور اختصاصی و کولکیشن ارائه می‌دهد. این مرکز با استفاده از زیرساخت فیبرنوری به شبکه‌های پرظرفیت کشور متصل شده و جزو پیشگامان ارائه خدمات با پایداری بالا محسوب می‌شود.
- آسیاتک: مرکز داده آسیا تک با دریافت گواهینامه امنیت اطلاعات ISO/IEC 27001 شناخته شده است. این دیتاسنتر از تجهیزات پیشرفته فیبرنوری بهره می‌برد و توانسته با اتصال به مراکز مهم مخابراتی (مثل زیرساخت و کنترل ترافیک) خدمات پهن‌باند پرسرعت ارائه کند. آسیاتک سرویس‌های میزبانی وب، سرور مجازی و اختصاصی را در سطح امنیت بالا عرضه می‌کند.
- تیبان: شرکت رایانه‌ای تیبان یکی از مراکز داده بزرگ کشور را در اختیار دارد. دیتاسنتر تیبان با بیش از ۷۲ رک سرور و سامانه‌های حفاظتی قوی (مانند فایروال سخت‌افزاری پیشرفته) طراحی شده است. این مرکز علاوه بر خدمات میزبانی وب، سرویس سرور اختصاصی، سرور مجازی و رایانش ابری نیز به مشتریان ارائه می‌دهد.
- مبین‌نت: به عنوان یکی از شرکت‌های پیشرو در اینترنت پرسرعت بی‌سیم، مبین‌نت چندین دیتاسنتر در تهران و سایر شهرها دارد. زیرساخت‌های دیتاسنترهای مبین‌نت مبتنی بر فناوری‌های ابری و شبکه‌های بی‌سیم پیشرفته است و خدمات سرور مجازی، ابری و امنیت اطلاعات را پوشش می‌دهد.
- های‌وب (پارس آنلاین سابق): شرکت های‌وب (که برند پارس آنلاین را نیز در اختیار دارد) از فعالان بزرگ حوزه اینترنت و دیتاسنتر است. این شرکت بزرگ‌ترین دیتاسنتر بخش خصوصی ایران را در منطقه پونک تهران راه‌اندازی کرده است؛ دیتاسنتری با حدود ۲۰۰۰ رک سرور و تضمین دسترسی‌پذیری بیش از ۹۹.۵٪. این مرکز داده جدید ۳ ساختمان دارد و برق و سرمایش خود را به صورت افزونه تامین می‌کند تا پایداری بسیار بالایی داشته باشد.
- ابر آروان: استارتاپ ابر آروان که خدمات ابری و CDN ارائه می‌کند، چندین مرکز داده اختصاصی ایجاد کرده است. برای مثال دیتاسنتر «بامداد» اولین دیتاسنتر خصوصی ابرآروان در منطقه‌ی ویژه اقتصادی پیام است که در سال ۱۴۰۱ افتتاح شد. دیتاسنترهای دیگر ابرآروان مانند شهریار (تبریز) و فروغ (تهران) نیز به شبکۀ این شرکت متصل شده‌اند و زیرساخت قدرتمندی برای ارائه خدمات ابری فراهم می‌آورند.
اینها تنها نمونه‌ای از مراکز داده مهم ایران هستند. علاوه بر موارد فوق، سایر شرکت‌ها و اپراتورهای بزرگ مانند شاتل، لایزرپیج، پارس‌پک و شرکت‌های توزیع‌کننده اینترنت و خدمات ابری نیز هر یک مراکز داده خود را دارند. تعداد دقیق دیتاسنترهای فعال در کشور به علت تنوع موسسات خصوصی و دولتی مشخص نیست، اما واضح است که نیاز به بستر امن برای نگهداری اطلاعات، باعث توسعه سریع این زیرساخت‌ها شده است.
جمع‌بندی
دیتاسنترها به عنوان قلب زیرساخت IT، مجموعه‌ای از سخت‌افزار و سامانه‌های تخصصی هستند که فراهم‌آورنده خدمات پردازش و ذخیره‌سازی داده در مقیاس بزرگ می‌باشند. در این مقاله، مفهوم مرکز داده را بررسی کردیم و اجزای فیزیکی و اجزای کلیدی آن را تشریح نمودیم. همچنین انواع مختلف دیتاسنترها از نظر مالکیت (شرکتی، کلوکیشن، ابری) و مقیاس (از مراکز کوچک تا هایپراسکیل) معرفی شدند و مزایا و چالش‌های هر یک ذکر گردید.
از جمله مزایای دیتاسنترها می‌توان به افزایش پایداری سیستم‌ها، امنیت بالاتر، مدیریت متمرکز و مقیاس‌پذیری اشاره کرد، و در مقابل از چالش‌هایی مانند حملات سایبری و نیاز به زیرساخت قوی نام بردیم. در بخش دیگری به چند نمونه از دیتاسنترهای مهم کشور (افرانت، آسیاتک، های‌وب و …) اشاره شد تا خواننده با وضعیت بازار ایران آشنا شود.
در پایان کاربرد دیتاسنترها در صنایع مختلف مانند بانکداری، بهداشت، تجارت الکترونیک و مخابرات بررسی شد که نشان داد مراکز داده برای پردازش حجم عظیمی از اطلاعات در دنیای امروز الزامی شده‌اند. در مجموع دیتاسنترها زیرساختی حیاتی برای پیشبرد فناوری و کسب‌وکارها هستند و با رشد مداوم داده‌ها، اهمیت آنها روزافزون خواهد بود. برای دریافت مشاوره و راهنمایی رایگان، با متخصصان مشاور ما در آرتیان تماس بگیرید.
بیشتر بخوانید: محاسبات سنگین (HPC) چیست؟ راهنمای جامع محاسبات با کارایی بالا
منابع:
سؤالات متداول
- دیتا سنتر یا مرکز داده چیست؟
دیتاسنتر مکانی فیزیکی است که شامل مجموعه‌ای از سرورها، تجهیزات شبکه و ذخیره‌سازی برای ارائه خدمات پردازش و نگهداری داده‌ها می‌باشد. این مراکز برای میزبانی برنامه‌ها و داده‌های حیاتی سازمان‌ها طراحی شده‌اند و معمولاً دارای امکاناتی مانند برق اضطراری و خنک‌کننده حرفه‌ای هستند. - ساختار فیزیکی یک دیتاسنتر شامل چه بخش‌هایی است؟
اجزای اصلی ساختار فیزیکی دیتاسنتر عبارتند از تجهیزات شبکه (سوییچ‌ها، روترها، دیواره‌های آتش)، سرورها (از جمله سرورهای فیزیکی) و سیستم‌های ذخیره‌سازی، کابل‌کشی شبکه، زیرساخت‌های برق و UPS، سیستم‌های خنک‌کننده و امنیت فیزیکی (کنترل دسترسی و دوربین). این امکانات در محوطه‌ای با استانداردهای خاص محیطی و ایمنی جانمایی می‌شوند. - انواع دیتاسنترها بر چه اساسی تقسیم‌بندی می‌شوند؟
دیتاسنترها را می‌توان از نظر مالکیت و کاربرد به دسته‌هایی مانند مرکز داده شرکتی (آن را خود سازمان می‌سازد)، مرکز کولوکیشن (شرکت میزبانی تجهیزات را در دیتا سنتر دیگران نگه می‌دارد)، دیتاسنتر مدیریت‌شده (یک شرکت ثالث خدمات را فراهم می‌کند) و دیتاسنتر ابری (سرویس‌دهندگان ابری عمومی مانند AWS) تقسیم کرد. همچنین مراکز داده از نظر اندازه از دیتاسنترهای کوچک محلی تا مراکز عظیم هایپراسکیل (ابرمقیاس) و مراکز لبه (Edge) متنوع هستند. - استفاده از دیتاسنتر چه مزایایی دارد؟
دیتاسنترها دسترسی ۲۴ ساعته و پایداری بالا را برای سرویس‌ها فراهم می‌کنند. با فراهم‌آوری شرایط محیطی بهینه (برق پایدار، تهویه مناسب) از خرابی تجهیزات جلوگیری می‌کنند. همچنین با تمرکز تجهیزات در یک مکان، مدیریت، نگهداری و ارتقاء آنها آسان‌تر می‌شود. امنیت دیتاسنترها با کنترل دسترسی و نظارت دقیق بالا رفته و امکان مقیاس‌پذیری سریع و بهینه را بدون هزینه‌های سنگین فراهم می‌آورند. - چه چالش‌ها و خطراتی دیتاسنترها را تهدید می‌کنند؟
از چالش‌های فنی دیتاسنتر می‌توان به خرابی‌های سخت‌افزاری و نقص سیستم‌های پشتیبان (مثلاً از کار افتادن UPS یا ژنراتور) اشاره کرد که در صورت نبود راهکار افزونه می‌تواند منجر به از دست دادن داده یا قطع سرویس شود. از نظر امنیت، دیتاسنترها هدف حملات سایبری متنوعی مانند حملات DDoS و نفوذ از طریق آسیب‌پذیری نرم‌افزارها هستند. همچنین حوادث طبیعی (زلزله، سیل، آتش‌سوزی) و دسترسی فیزیکی غیرمجاز به سالن سرور نیز از مخاطرات مهم محسوب می‌شوند. برای مقابله با این موارد، استانداردهای ایمنی و امنیتی سخت‌گیرانه‌ای در دیتاسنترها به کار گرفته می‌شود.